Τι είναι η εφηβεία
Η εφηβεία είναι μια πολύ σημαντική μεταβατική περίοδος, όπου το σώμα του παιδιού ωριμάζει και αποκτά την ικανότητα της γονιμοποίησης και της αναπαραγωγής. Οι μεταβολές είναι ταχύτατες και αφορούν την ανάπτυξη, το ύψος, τη μάζα των οστών, τον ψυχικό κόσμο και την κοινωνική συμπεριφορά.
Πότε αρχίζει η εφηβεία
Για τα κορίτσια, η εφηβεία μπορεί να αρχίσει ήδη από την ηλικία των 7 ½ ετών έως την ηλικία των 13 ετών. Στα κορίτσια αρχίζει να αναπτύσσεται το στήθος τους και να διευρύνονται τα οστά της λεκάνης τους. Αρχίζουν να εμφανίζονται τρίχες κάτω από τις μασχάλες και στο εφήβαιο, και έχουν μια έκρηξη ανάπτυξης. Η έμμηνος ρύση ξεκινά περίπου 2 έως 3 χρόνια μετά την ανάπτυξη του στήθους.
Για τα αγόρια, η εφηβεία αρχίζει συνήθως μεταξύ των ηλικιών 9 και 14 ετών. Οι όρχεις και το πέος μεγαλώνουν. Τα αγόρια αρχίζουν να εμφανίζονται τρίχες κάτω από τις μασχάλες, στο εφήβαιο και στο πρόσωπο. Η φωνή τους βαθαίνει και έχουν μια έκρηξη ανάπτυξης. Στα αγόρια αυξάνεται το πλάτους των ώμων τους και αναπτύσσεται η μυϊκή μάζα.
Πότε η εφηβεία είναι καθυστερημένη
Καθυστερημένη εφηβεία είναι, για τα κορίτσια η μη ανάπτυξη των μαστών μέχρι την ηλικία των 13 ετών, απουσία τριχοφυΐας στο εφήβαιο μέχρι 14 ετών ή εμφάνιση περιόδου μέχρι 16 ετών, και για τα αγόρια η μη αύξηση του μεγέθους των όρχεων και του πέους μέχρι την ηλικία των 14 ετών, καθυστέρηση ολοκλήρωσης της ανάπτυξης των όρχεων και του πέους για πάνω από 5 χρόνια, απουσία τριχοφυΐας στο εφήβαιο μέχρι 15 ετών.
Που οφείλεται η καθυστερημένη εφηβεία
Η καθυστέρηση της εφηβείας μπορεί να έχει κληρονομικό χαρακτήρα. Σε πολλά παιδιά που καθυστερεί η εφηβεία βρίσκουμε ότι είχε καθυστερήσει και σε κάποιον από τους γονείς, αδέλφια, θείους, θείες ή ξαδέλφια.
Τις περισσότερες φορές η καθυστέρηση της εφηβείας είναι φυσιολογική. Κάποιοι έφηβοι θα ξεκινήσουν την εφηβεία τους αργότερα από τα άλλα παιδιά της ηλικίας τους. Η καθυστέρηση δεν οφείλεται σε κάποιο ιατρικό πρόβλημα και συνήθως δε χρειάζεται καμία θεραπεία. Τα παιδιά αυτά θα ψηλώσουν αργότερα, και στο τέλος δεν θα έχουν χάσει τίποτα σε σχέση με τα άλλα παιδιά.
Κάποιες όμως περιπτώσεις χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή και λεπτομερή αξιολόγηση από ενδοκρινολόγο. Είναι φρόνιμο, κάθε φορά που οι γονείς υποψιάζονται ότι ένα παιδί παρουσιάζει εικόνα καθυστερημένης ανάπτυξης ή εφηβείας, να απευθύνονται σε ειδικό για έλεγχο.
Καθυστερημένη εφηβεία παρουσιάζεται στις εξής παθολογικές περιπτώσεις:
- Προβλήματα απορρόφησης θρεπτικών ουσιών από το έντερο όπως στη κοιλιοκάκη και τη φλεγμονώδη νόσο του εντέρου.
- Η κοιλιοκάκη (celiac disease) είναι η δυσανεξία στη γλουτένη (αποτελείται από την γλιαδίνη και τη γλουτενίνη), πρωτεΐνη που υπάρχει στο σιτάρι, το κριθάρι, τη βρώμη και τη σίκαλη. Η αντίδραση του οργανισμού είναι η παραγωγή αντιγλιαδινικών αντισωμάτων, κάτι που έχει σαν αποτέλεσμα την καταστροφή του εσωτερικού τοιχώματος του λεπτού εντέρου. Πρόκειται για κληρονομική πάθηση και επειδή η βλάβη προκαλείται από το ίδιο το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού, θεωρείται αυτοάνοσο νόσημα.
- Η ιδιοπαθής φλεγμονώδης νόσος του εντέρου είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για διάφορα χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα του γαστρεντερικού συστήματος άγνωστης αιτιολογίας. Οι δύο συχνότερες είναι η ελκώδης κολίτιδα και η νόσος του Crohn.
- Προβλήματα απορρόφησης θρεπτικών ουσιών λόγω διαταραχών διατροφής όπως η βουλιμία και η ανορεξία.
- Διαταραχές της λειτουργίας του υποθαλάμου, της υπόφυσης και του θυρεοειδούς, αδένων που εκκρίνουν ορμόνες απαραίτητες για τη φυσιολογική ανάπτυξη και ωρίμανση των παιδιών. Ο νεανικός σακχαρώδης διαβήτης και η υπερκορτιζολαιμία συνδέονται με καθυστέρηση εφηβείας.
- Διαταραχές της ανάπτυξης και λειτουργίας των ωοθηκών ή των όρχεων που εκκρίνουν τις γενετικές ορμόνες.
- Γενετικά προβλήματα που οφείλονται σε χρωµοσωµικές διαταραχές, όπως το σύνδρομο Turner (X0) στα κορίτσια, το σύνδρομο Klinefelter (ΧΧΥ) στα αγόρια, και άλλα πιο σπάνια γενετικά νοσήματα.
- Χημειοθεραπεία σε νεαρή ηλικία μπορεί να επηρεάσει τη φυσιολογική λειτουργία των ωοθηκών ή των όρχεων στην εφηβεία.
- Φάρμακα που χρησιμοποιούνται σε παιδιά με το σύνδρομο ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας) ή Attention-Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) όπως η Μεθυλφαινυδάτη. Το σύνδρομο αυτό αναφέρεται σε παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα διάσπασης της προσοχής και σωματικής υπερδραστηριότητας. Συχνά το σύνδρομο αποκαλείται και “υπερκινητική διαταραχή”. Χαρακτηρίζεται από απροσεξία, διάσπαση της προσοχής, υπερκινητικότητα, δυσκολίες στις σχολικές υποχρεώσεις ή τη συμμόρφωση σε υποδείξεις.
- Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών και η υπερέκκριση προλακτίνης στα κορίτσια μπορεί να προκαλέσει διαταραχές ή και καθυστέρηση στην εμφάνιση της εμμήνου ρύσεως, όχι όμως και καθυστέρηση εφηβείας.
- Σήμερα, το σημαντικότερο πρόβλημα που φαίνεται ότι προκαλεί διαταραχές στην εμφάνιση της εφηβείας αποτελεί η μόλυνση του περιβάλλοντος. Αυτό συμβαίνει μέσω χημικών ενώσεων που διαταράσσουν το ορμονικό σύστημα και αποκαλούνται ενδοκρινικοί διαταράκτες. Οι ενδοκρινικοί διαταράκτες προκαλούν ανεπιθύμητες μεταβολές στην ενδοκρινική λειτουργία. Οι χημικές αυτές ενώσεις εισερχόμενες στον οργανισμό από το περιβάλλον, μιμούνται τη λειτουργία των φυσικών ορμονών, “κοροϊδεύοντας” το κύτταρο, δηλαδή τους υποδοχείς στους οποίους δεσμεύονται οι ορμόνες για να λειτουργήσουν, με αποτέλεσμα να απορρυθμίζουν τη γενικότερη λειτουργία των φυσικών ορμονών στο σώμα. Δυστυχώς, οι τεχνητά κατασκευασμένες χημικές ουσίες που δρουν ως ορμονικοί διαταράκτες έχουν ευρύτατη διάδοση, από τα τρόφιμα και τις συσκευασίες τους, τον πλαστικό κόσμο που μας περιβάλλει, φαρμακευτικά σκευάσματα, παρασιτοκτόνα, λιπάσματα, σειρά προϊόντων για το σπίτι και καλλυντικά. Οι επιστήμονες προειδοποιούν, για παράδειγμα, για τους φθαλικούς εστέρες, που βρίσκονται στα φυτοφάρμακα, για τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια που χρησιμοποιούνται στα πλαστικά (ακόμα και στα μπιμπερό), για τις παραβένες στα αντηλιακά, ακόμα και για χημικά που χρησιμοποιούνται σε πολλά σχολικά είδη.
Πότε χρειάζεται να δούμε ενδοκρινολόγο
Το πιθανότερο είναι ότι ένα παιδί με καθυστερημένη εφηβεία δεν θα χρειαστεί θεραπεία. Όταν όμως το παιδί παρουσιάζει εικόνα καθυστερημένης εφηβείας, ή ενώ ξεκίνησε η εφηβεία ξαφνικά σταμάτησε, καλό είναι οι γονείς να απευθύνονται σε ειδικό για έλεγχο. Συνήθως, το μόνο που χρειάζεται να κάνει ο ενδοκρινολόγος είναι να καθησυχάσει τους γονείς ότι το παιδί θα καλύψει σταδιακά τη διαφορά με τους συνομηλίκους του.
Πως γίνεται ο έλεγχος για καθυστερημένη εφηβεία
Ο ενδοκρινολόγος θα πάρει ένα λεπτομερές ιστορικό από την εγκυμοσύνη, φάρμακα που πιθανώς χρησιμοποιήθηκαν στην εγκυμοσύνη, επιπλοκές εγκυμοσύνης όπως σακχαρώδης διαβήτης, το βάρος και οι βδομάδες της γέννησης, ιστορικό παιδικών ασθενειών και επιπλοκών, φάρμακα που κατά καιρούς έχει πάρει το παιδί και ιστορικό της μέχρι σήμερα ανάπτυξης του. Θα ρωτήσει εάν και πότε έχουν εμφανιστεί σημεία εφηβείας και αν υπάρχει ιστορικό καθυστερημένης εφηβείας στην οικογένεια.
Ο γιατρός θα μετρήσει το ύψος και το βάρος του παιδιού, το ύψος με το παιδί καθιστό, το άνοιγμα των χεριών, το μήκος των ποδιών και θα εξετάσει το παιδί κλινικά. Ο γιατρός μπορεί να δει σημάδια εφηβείας που οι γονείς ή ο έφηβος μπορεί να μην έχουν παρατηρήσει.
Στη συνέχεια μπορεί να ζητήσει αιματολογικές και ορμονικές εξετάσεις, υπερηχογράφημα θυρεοειδούς, ωοθηκών ή όρχεων και να προσδιορίσει την οστική ηλικία με μια ακτινογραφία στο χέρι. Η οστική ηλικία προσδιορίζει αν η ανάπτυξη των οστών ενός παιδιού ακολουθεί αυτήν της χρονολογικής ηλικίας. Έναρξη εφηβείας αντιστοιχεί σε οστική ηλικία 11-12 ετών. Σε ορισμένες περιπτώσεις γίνεται και καρυότυπος για έλεγχο των χρωμοσωμάτων.
Θεραπεία για καθυστερημένη εφηβεία
Εάν ο ενδοκρινολόγος δεν βρει κάποιο ορμονικό πρόβλημα το παιδί δεν θα πάρει καμία θεραπεία και η εφηβεία θα ξεκινήσει από μόνη της. Είναι όμως σημαντικό το παιδί να συνεχίσει να παρακολουθείται και να καταγράφεται η πρόοδος της ανάπτυξης του και της εφηβείας του.
Εάν οι εξετάσεις δείξουν κάποιο πρόβλημα, τότε ο γιατρός θα συνταγογραφήσει μια βραχυπρόθεσμη θεραπεία που θα βοηθήσει να ξεκινήσει η εφηβεία. Σπάνια, κάποια παιδιά που δεν μπορούν να φτιάξουν οιστρογόνα ή τεστοστερόνη από μόνα τους, χρειάζονται μακροχρόνια ορμονική θεραπεία.
Ερωτήσεις για το γιατρό σας
Έχει το παιδί μου καθυστερημένη εφηβεία;
Τι προκαλεί στο παιδί μου καθυστερημένη εφηβεία;
Χρειάζεται το παιδί μου θεραπεία;
Τι επιλογές υπάρχουν στη θεραπεία;
Τι παρενέργειες μπορεί να έχει η θεραπεία;
Πως μπορεί να επηρεάσει το τελικό ύψος του παιδιού η καθυστερημένη εφηβεία ή η θεραπεία;
Θα επηρεάσει η καθυστερημένη εφηβεία τη γονιμότητα του παιδιού αργότερα;
Περισσότερες πληροφορίες:
TeensHealth (Nemours Foundation) information: Delayed Puberty
MedlinePlus (National Institutes of Health) information: Puberty
Hormone Health Network information: Delayed Puberty
The Endocrine Disruption Exchange information: Endocrine Disruption
sp